Έκθεση (άλλων) Ιδεών

Θέμα επίκαιρο. Θέμα βατό. Σα να ταξιδεύεις Βιέννη-Πράγα με τον κατάλληλο τουριστικό οδηγό. Τι θα μπορούσε να πάει στραβά; Πριν σχεδόν 19 χρόνια (21 Ιουνίου 1996) έγραφα έκθεση στις Πανελλήνιες, με θέμα "Κατά τον περασμένο αιώνα, τον αιώνα της Βιομηχανικής Επανάστασης, παρατηρήθηκε μια άγρια εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας στους χώρους της βιομηχανικής παραγωγής που είχε πολύ σοβαρές συνέπειες για τη σωματική και την ψυχική υγεία των παιδιών. Στις σημερινές κοινωνίες, κυρίως στις μεγαλουπόλεις, παρατηρείται μια άλλης μορφής εκμετάλλευση παιδικής εργασίας, όχι πια τόσο στους χώρους της βιομηχανικής παραγωγής: στα σταυροδρόμια, στους δρόμους, στα κέντρα διασκέδασης και αλλού ένα πλήθος παιδιών «εργάζεται» νυχθημερόν προσπαθώντας να προσφέρουν κάποια υπηρεσία έναντι απροσδιόριστης «αμοιβής». Σας ζητείτε να εξηγήσετε τους λόγους που προκαλούν τη σημερινή μορφή εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας και να διατυπώσετε τις σκέψεις σας για τη θέση που πρέπει να έχει το παιδί στην κοινωνία".

Ο καθηγητής μου στην έκθεση ενθουσιασμένος "θυμάσαι; Τα είχαμε πει... τη βιομηχανική επανάσταση, την παιδική εργασία, πρέπει να έγραψες πολύ καλά ε;". Όχι, ήθελα να του απαντήσω, πως δεν έδινα καμία σημασία σε αυτά που έλεγε, που μου υπαγόρευε να γράφω. Στα 16-17 μου χρόνια, μου ήταν αδιάφορες οι εκθέσεις με τις ιδέες των άλλων, για τις απόψεις των μεγάλων, τις μεγάλες ιδέες των δασκάλων. Δεν ήταν δικές μου. Όπως στα Νέα Ελληνικά Κείμενα. Ανέλυα αλλότριες εμπειρίες. Κείμενα γραμμένα από ανθρώπους που είχαν τριβή με τον κόσμο, από την τριβή αυτή μια ζέστη, σαν καυτός ατμός που κινεί ατμομηχανή, έβγαινε να κινήσει τον αργαλειό της λογοτεχνίας, να υφάνει κείμενα. Εργόχειρα, απ' αυτά που φυλάνε οι γιαγιάδες στα σεντούκια, να μείνουν προίκα στις επόμενες γενιές. Απ' αυτά που αναδύουν τη ναφθαλίνη. Στα 16-17 μου χρόνια η μυρωδιά της ναφθαλίνης ήταν το μόνο που μου έμενε. Την αξία δεν μπορούσα να την καταλάβω. Τώρα τα συνδυάζω με τις εμπειρίες μου και αυτά τα εργόχειρα της ναφθαλίνης σα να αερίζονταν χρόνια, έχασαν την οσμή κλεισούρας. Είδα κάθε βελονιά να πλέκεται μπροστά στα μάτια μου.

Στην Έκθεση Ιδεών μου ζητούσαν να εκθέσω τις απόψεις μου στο γραπτό, ωστόσο στην ουσία τις ήξεραν ήδη, τις είχαν προσδιορίσει και διδάξει τόσο καλά. Η χείριστη έκφραση της επιστήμης. Να νομίζεις πως γνωρίζεις από την αρχή το αποτέλεσμα ενός πειράματος. Δεν θα βρεις ποτέ την αλήθεια που ψάχνεις, αν την ψάχνεις, τελικά. Μα πώς αλλιώς; Είχε δει ποτέ μαθητής στο χωριό παιδιά στα σταυροδρόμια; Ποιά σταυροδρόμια; Τι να σου γράψει κ. καθηγητά;  "Ο θάνατος διακοπές στο Σαράγιεβο πάει, αλλά εσύ στις ειδήσεις τα βλέπεις και τρως". Στα 16-17 μου χρόνια, από τους τυχερούς, είχα ήδη ταξιδέψει Ιταλία και Νότια Γαλλία. Ωστόσο, είχα ελάχιστη τριβή με τον υπόλοιπο κόσμο. Δεν είχα πάει στην Ινδία ή την Καμπότζη, την Ταϊλάνδη να δω από πρώτο χέρι την παιδική εργασία. Να δω τα παιδιά να μου δίνουν το χέρι για ψίχουλα. Πώς θα μπορούσα να κατασταλάξω τότε στις δικές μου ιδέες; Να αποκτήσω γνώμη για τόσα θέματα; Αδύνατον. Να με ρωτήσουν τώρα, να τους πω. Να με ρωτήσουν τώρα, να τα αναλύσω.

Είχα αναφέρει στους φοιτητές μου πριν μερικά χρόνια μια θεωρία για τη δημιουργία της σελήνης, ως παράδειγμα μοντέλου. "Ο κύριος Τάδε μας είπε μια διαφορετική θεωρία". "Φυσικά, σας είπα πως υπάρχουν πολλές, δεν γνωρίζουμε την αλήθεια, δεν ζούσε κανείς τότε για να έχουμε μαρτυρίες, είναι όλα μοντέλα". "Να σας πω, να καθίσετε να συζητήσετε με τον κ. Τάδε, να αποφασίσετε να μας διδάσκετε μία μόνο θεωρία, ώστε να ξέρουμε τι να γράψουμε στις εξετάσεις". Υπάρχουν δάσκαλοι που κάνουν ακριβώς αυτό. Είτε επειδή οι ίδιοι δεν έχουν κατανοήσει το αντικείμενο που τους ζητείται να πραγματευτούν, ή επειδή κάποιος τους δίδαξε αντίστοιχα με λάθος τρόπο. Σαν τη βάφτιση με το ζόρι όταν είσαι ακόμα μωρό. Μην τολμήσεις και προλάβεις να εκφράσεις διαφορετική πίστη. Να εξασφαλιστεί η επιβολή της κυρίαρχης άποψης. Μα από τη στιγμή που το μωρό δεν μπορεί να έχει κατασταλάξει σε μια θρησκευτική πίστη, δεν θα πρέπει να το βοηθήσουμε, ώστε να του δείξουμε το σωστό δρόμο; Ποιόν σωστό όμως; Αυτόν του Βουδιστή; του Ινδουιστή; του Ισλάμ; του Ιουδαίου, του Χριστιανού, ή του μωρού που πιστεύει στην εξ ουρανού μάνα του; Ε, λοιπόν, έτσι μου φαινόταν η Έκθεση Ιδεών στις Εξετάσεις. Έκθεση (άλλων) Ιδεών. Όπως διαβάζεις ένα ταξιδιωτικό οδηγό για μια χώρα που δεν έχεις επισκεφτεί. Σε βοηθάει λίγο, ωστόσο αν δεν περπατήσεις μόνος σου ανάμεσα στις γραμμές του - και κυρίως δεν γράψεις εσύ τα κενά στα πλάγια του - στην πραγματικότητα, έχεις χάσει το ταξίδι. Οι ιστορίες σου δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον. Τις λένε όλοι.