Έκθεση (άλλων) Ιδεών

Θέμα επίκαιρο. Θέμα βατό. Σα να ταξιδεύεις Βιέννη-Πράγα με τον κατάλληλο τουριστικό οδηγό. Τι θα μπορούσε να πάει στραβά; Πριν σχεδόν 19 χρόνια (21 Ιουνίου 1996) έγραφα έκθεση στις Πανελλήνιες, με θέμα "Κατά τον περασμένο αιώνα, τον αιώνα της Βιομηχανικής Επανάστασης, παρατηρήθηκε μια άγρια εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας στους χώρους της βιομηχανικής παραγωγής που είχε πολύ σοβαρές συνέπειες για τη σωματική και την ψυχική υγεία των παιδιών. Στις σημερινές κοινωνίες, κυρίως στις μεγαλουπόλεις, παρατηρείται μια άλλης μορφής εκμετάλλευση παιδικής εργασίας, όχι πια τόσο στους χώρους της βιομηχανικής παραγωγής: στα σταυροδρόμια, στους δρόμους, στα κέντρα διασκέδασης και αλλού ένα πλήθος παιδιών «εργάζεται» νυχθημερόν προσπαθώντας να προσφέρουν κάποια υπηρεσία έναντι απροσδιόριστης «αμοιβής». Σας ζητείτε να εξηγήσετε τους λόγους που προκαλούν τη σημερινή μορφή εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας και να διατυπώσετε τις σκέψεις σας για τη θέση που πρέπει να έχει το παιδί στην κοινωνία".

Ο καθηγητής μου στην έκθεση ενθουσιασμένος "θυμάσαι; Τα είχαμε πει... τη βιομηχανική επανάσταση, την παιδική εργασία, πρέπει να έγραψες πολύ καλά ε;". Όχι, ήθελα να του απαντήσω, πως δεν έδινα καμία σημασία σε αυτά που έλεγε, που μου υπαγόρευε να γράφω. Στα 16-17 μου χρόνια, μου ήταν αδιάφορες οι εκθέσεις με τις ιδέες των άλλων, για τις απόψεις των μεγάλων, τις μεγάλες ιδέες των δασκάλων. Δεν ήταν δικές μου. Όπως στα Νέα Ελληνικά Κείμενα. Ανέλυα αλλότριες εμπειρίες. Κείμενα γραμμένα από ανθρώπους που είχαν τριβή με τον κόσμο, από την τριβή αυτή μια ζέστη, σαν καυτός ατμός που κινεί ατμομηχανή, έβγαινε να κινήσει τον αργαλειό της λογοτεχνίας, να υφάνει κείμενα. Εργόχειρα, απ' αυτά που φυλάνε οι γιαγιάδες στα σεντούκια, να μείνουν προίκα στις επόμενες γενιές. Απ' αυτά που αναδύουν τη ναφθαλίνη. Στα 16-17 μου χρόνια η μυρωδιά της ναφθαλίνης ήταν το μόνο που μου έμενε. Την αξία δεν μπορούσα να την καταλάβω. Τώρα τα συνδυάζω με τις εμπειρίες μου και αυτά τα εργόχειρα της ναφθαλίνης σα να αερίζονταν χρόνια, έχασαν την οσμή κλεισούρας. Είδα κάθε βελονιά να πλέκεται μπροστά στα μάτια μου.

Στην Έκθεση Ιδεών μου ζητούσαν να εκθέσω τις απόψεις μου στο γραπτό, ωστόσο στην ουσία τις ήξεραν ήδη, τις είχαν προσδιορίσει και διδάξει τόσο καλά. Η χείριστη έκφραση της επιστήμης. Να νομίζεις πως γνωρίζεις από την αρχή το αποτέλεσμα ενός πειράματος. Δεν θα βρεις ποτέ την αλήθεια που ψάχνεις, αν την ψάχνεις, τελικά. Μα πώς αλλιώς; Είχε δει ποτέ μαθητής στο χωριό παιδιά στα σταυροδρόμια; Ποιά σταυροδρόμια; Τι να σου γράψει κ. καθηγητά;  "Ο θάνατος διακοπές στο Σαράγιεβο πάει, αλλά εσύ στις ειδήσεις τα βλέπεις και τρως". Στα 16-17 μου χρόνια, από τους τυχερούς, είχα ήδη ταξιδέψει Ιταλία και Νότια Γαλλία. Ωστόσο, είχα ελάχιστη τριβή με τον υπόλοιπο κόσμο. Δεν είχα πάει στην Ινδία ή την Καμπότζη, την Ταϊλάνδη να δω από πρώτο χέρι την παιδική εργασία. Να δω τα παιδιά να μου δίνουν το χέρι για ψίχουλα. Πώς θα μπορούσα να κατασταλάξω τότε στις δικές μου ιδέες; Να αποκτήσω γνώμη για τόσα θέματα; Αδύνατον. Να με ρωτήσουν τώρα, να τους πω. Να με ρωτήσουν τώρα, να τα αναλύσω.

Είχα αναφέρει στους φοιτητές μου πριν μερικά χρόνια μια θεωρία για τη δημιουργία της σελήνης, ως παράδειγμα μοντέλου. "Ο κύριος Τάδε μας είπε μια διαφορετική θεωρία". "Φυσικά, σας είπα πως υπάρχουν πολλές, δεν γνωρίζουμε την αλήθεια, δεν ζούσε κανείς τότε για να έχουμε μαρτυρίες, είναι όλα μοντέλα". "Να σας πω, να καθίσετε να συζητήσετε με τον κ. Τάδε, να αποφασίσετε να μας διδάσκετε μία μόνο θεωρία, ώστε να ξέρουμε τι να γράψουμε στις εξετάσεις". Υπάρχουν δάσκαλοι που κάνουν ακριβώς αυτό. Είτε επειδή οι ίδιοι δεν έχουν κατανοήσει το αντικείμενο που τους ζητείται να πραγματευτούν, ή επειδή κάποιος τους δίδαξε αντίστοιχα με λάθος τρόπο. Σαν τη βάφτιση με το ζόρι όταν είσαι ακόμα μωρό. Μην τολμήσεις και προλάβεις να εκφράσεις διαφορετική πίστη. Να εξασφαλιστεί η επιβολή της κυρίαρχης άποψης. Μα από τη στιγμή που το μωρό δεν μπορεί να έχει κατασταλάξει σε μια θρησκευτική πίστη, δεν θα πρέπει να το βοηθήσουμε, ώστε να του δείξουμε το σωστό δρόμο; Ποιόν σωστό όμως; Αυτόν του Βουδιστή; του Ινδουιστή; του Ισλάμ; του Ιουδαίου, του Χριστιανού, ή του μωρού που πιστεύει στην εξ ουρανού μάνα του; Ε, λοιπόν, έτσι μου φαινόταν η Έκθεση Ιδεών στις Εξετάσεις. Έκθεση (άλλων) Ιδεών. Όπως διαβάζεις ένα ταξιδιωτικό οδηγό για μια χώρα που δεν έχεις επισκεφτεί. Σε βοηθάει λίγο, ωστόσο αν δεν περπατήσεις μόνος σου ανάμεσα στις γραμμές του - και κυρίως δεν γράψεις εσύ τα κενά στα πλάγια του - στην πραγματικότητα, έχεις χάσει το ταξίδι. Οι ιστορίες σου δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον. Τις λένε όλοι.

Βιέννη Πράγα

Από το "καζάνι" της Ινδονησίας που "βράζει"  με τους ορυζώνες, στην Άνοιξη της Πράγας με τα κίτρινα χωράφια ελαιοκράμβης. Ο καιρός αλλοπρόσαλλος, όπως οι πολιτικές αναταραχές του '68 που οδήγησαν στη Βελούδινη Επανάσταση του '89. Τη μια μέρα είσαι με κοντομάνικο, την άλλη να μη σε φτάνει το μπουφάν με τη ζακέτα, η ομπρέλα και ο σκούφος. Αλλάζουν τα πράγματα γρήγορα με τον καιρό σε ασταθείς συνθήκες, όπως είναι η Άνοιξη. Μια μεταβατική κατάσταση ανάμεσα σε Χειμώνα και Καλοκαίρι. Τα αντιδρώντα του Χειμώνα ανεβαίνουν (ασταθή) ενεργειακά επίπεδα, όπως ο άνεμος που προσπαθει να ανέβει ένα βουνό καταχτυπώντας ανελέητα τις αδρές πλαγιές του, ώστε έπειτα, να κυλίσει από την άλλη πλευρά, αυθόρμητα προς τα καλοκαιρινά προϊόντα. Σε τέτοια κατάσταση έφτασα στην Πράγα.

Αδιαμφισβήτητα ωραία πόλη. Από τις ωραιότερες. Ιδιαίτερα η Εβραϊκή συνοικία ή οι περιοχές Vinohrady και Vysehrad. Περπατιέται άνετα. Φαίνεται από τα 135,345 βήματα, τα 102,73 χιλιόμετρα και τους 291 ορόφους που κατέγραψε το fitbit (fitbit.com) μου σε 7 ημέρες περπάτημα. Το τσέχικο φαγητό δεν ήταν του γούστου μου, ωστόσο βρίσκει κανείς άνετα πληθώρα από εστιατόρια για όλα τα γούστα. Το χοιρινό κότσι με σάλτσα χρένου και λάχανο ή οι υπέροχες ζουμερές μοσχαρίσιες μπριζόλες ψημένες "rare-medium", όπως ακριβώς θα έπρεπε να τους φερθεί ένας καλός σεφ, καθησύχαζαν στο έπακρο τις γευστικές μου ανησυχίες. Οι τιμές τους ήταν τραγικά χαμηλές, φτάνοντας το ένα πέμπτο αυτών σε Ελλάδα ή Κύπρο. Τα μόνα γκρίζα συννεφάκια, από το κάπνισμα στους εσωτερικούς χώρους, Ελλάδα αλάϊκ. Είδα ό,τι περίμενα από τις φωτογραφίες που είχα ψάξει στο διαδίκτυο, περπάτησα την πόλη αργά το βράδυ, σε ερημικά στενά, χωρίς κανένα φόβο, όλα δούλευαν άψογα. Στομαχικές διαταραχές ή τροφικές δηλητηριάσεις ανύπαρκτες. Όλοι αναγνώριζαν στο δρόμο πως είμαι Έλληνας και όχι Ισπανός. Ελληνικά ακούγονταν παντού από τουρίστες που η μνήμη της φωτογραφικής τους είχε τουλάχιστο εκατό selfies με τη γέφυρα του Καρόλου, το ρολόι, ή το κάστρο της Πράγας στο βάθος. Σε μερικά μαγαζια δέχονταν ακόμα και ευρώ. Όλα τόσο εύκολα.

Το τουριστικό προϊόν (που είναι πραγματικά, μοναδικό, ένα διαμάντι) το αξιοποιούν στο έπακρο οι Τσέχοι. Νομίζω δεν υπάρχει πουθενά αλλού κατι τόσο κοντά στο "comfort zone" ή "ζώνη άνεσης" ενός τουρίστα, τόσο όμορφα φτιαγμένο για να το θαυμάσει κάποιος. Δεν είναι τυχαίο που υπάρχουν τόσα ταξιδιωτικά πακέτα για "Βιέννη-Πράγα". Αν και ήρθα για δουλειά, αυτή την πρώτη φορά, είχα τη δυνατότητα να τη γυρίσω καλά. Θα ερχόμουν πίσω ξανά για το φαγητό, τις ωραίες πλατείες, το περπάτημα, αν τύχει. Είναι, λοιπόν, μερικές πόλεις όπως η Πράγα ή χώρες γενικά, που πρέπει να χρησιμοποιήσεις τα πιο ωραία λόγια για να τις περιγράψεις, καθώς τους αξίζει. Όσο περιγράφεις, τόσο πείθεις το ακροατήριό σου πως αξίζει μια επίσκεψη. Η Πράγα είναι στο κέντρο της Ευρώπης. Προσβάσιμη από παντού (αυτοκίνητα, τρένα, ποταμόπλοια, αεροπλάνα). Ένας φτηνός, όμορφος ευρωπαϊκός προορισμός στα γούστα μας. Όσο περιγράφεις, τόσο το ακροατήριο σου τη φαντάζεται και συνδυάζει  τις σποραδικές εικόνες που έχει στο μυαλό του από το διαδίκτυο, ώστε να έχει μια συνολική εικόνα. Αντικειμενικά όμορφη, όπως μια όμορφη γυναίκα που είναι ποθητή από πολλους, φυσικά.

Όμως, είναι και μερικές πόλεις ή χώρες που δεν σου βγάζουν τόσο όμορφα λόγια. Μερικές δεν είναι καν όμορφες. Το αντίθετο, μάλιστα. Πρέπει να βγει κανείς λίγο εκτός του "comfort zone" του, για να τις ταξιδέψει. Όσο τις  περιγράφεις δεν δίνεις παρά λιγοστό φως που περνάει από πολωμένο φίλτρο. Νιώθεις μια πυρηνική έκρηξη, που όμως βγαινει με ένα μικρό καπνό σε υπόκρουση ασθενούς "παφ". Πρέπει το ακροατήριό σου να τις ζήσει, να τις αισθανθεί, να τις μυρίσει, να τις αγγίξει. Είναι αυτό που λένε "θα σου αρέσουν ή θα τις μισήσεις". Δεν υπάρχει τίποτα το αντικειμενικό με αυτές. Πρέπει να βρεις τη σωστή χημεία και συχνότητα συντονισμού. Να βγεις από το δικό σου "comfort zone", ώστε να δεις πως η πραγματική "ομορφιά" είναι κάτι πιο βαθύ. Έχω ταξιδέψει αρκετά για να έχω δει τις δυο αυτές πλευρές. Για ταξίδι, ακόμα δεν μου Βιέννη να πάω Πράγα...

Τάμπουλα Ράζα Ιντονέζια

Είναι κάθε φορά που αλλάζω διαβατήριο, λες και αρχίζω απ' την αρχή. Λες δεν έχω ταξιδέψει ξανά στο εξωτερικό. Πρωτάρης, περιμένοντας την πρώτη σφραγίδα να προσδιορίσει τις ταξιδιωτικές του εμπειρίες, να δώσει προσωπικότητα σ' ένα "Τάμπουλα Ράζα". Πέντε χρόνια πριν, με την πρώτη σφραγίδα, να σου ένας ταξιτζής που μου γύρισε ρέστα από πέντε και όχι πενήντα λίρες που του είχα δώσει για μια διαδρομή Ταξίμ - Αγία Σοφιά στην Κωνσταντινούπολη. Έπρεπε να προσέχω. Την πάτησα. Φέτος, μόλις μπήκε πάλι η πρώτη σφραγίδα στο καινούριο μου διαβατήριο, άλλος ένας ταξιτζής ξεγέλασε τουρίστα. Αυτή τη φορά στη Τζακάρτα της Ινδονησίας. Από το ξενοδοχείο στο σταθμό των τρένων Γκαμπίρ. Αντί είκοσι χιλιάδες ρουπίες του έδωσα διακόσιες χιλιάδες (αντί ενάμιση ευρώ, δεκαπέντε). Μοίραζα εκατοντάδες χιλιάδες ρουπίες ανά τους Τζακαρτιανούς ταξιτζήδες, μέχρι να μάθω να μετράω σωστά τα μηδενικά. Αυτοί μουγκοί στην απρόσμενη τύχη. Διότι τα τέσσερα από τα πέντε μηδενικά δεν είναι τόσο εύκολα διακριτά με μια γρήγορη ματιά. Μικρή η διαφορά στη μηχανική επεξεργασία στον εγκέφαλο για κάποιον που έχει συνηθίσει να μετράει το πολύ μέχρι δύο μηδενικά στα ευρω-χαρτονομίσματα. Μου 'ρθε μια ανατριχίλα, "βρε μπας να συνηθίσω να μετράω μηδενικά... πόσο θα είμαστε ακόμα στο ευρώ;". 

Τα χρώματα; Ε καλά... πικρή ιστορία. Μάλλον είχαν άλλα χρώματα, αλλά δεν τα έβλεπα. Γιατί; Διότι ήταν λίγο η Τζακάρτα που χάζευα, λίγο η πρωινή ανακατωσούρα από το χθεσινοβραδινό mixed grill E. Coli, λίγο τα λόγια του Βούδα στην Κυριακάτικη λειτουργία, λίγο που τα χαρτονομίσματα σα να είχαν μόλις μετά βίας περάσει ένα τεστ αντοχής... λίγο η αχρωματοψία, ε πολύ θέλει ο τουρίστας wannabe ταξιδιώτης;
Η "ατυχία" του πρωτάρη συνεχίστηκε για τις επόμενες μέρες. Ο Δυτικός τουρίστας μόλις δει ντόπιο με έθνικ ενδυμασία σε εξωτική χώρα, αμέσως να σταθεί δίπλα του για φωτογραφία. "Πλιζ κέν άι χάβ ε φότο γουϊθ γιού;". Α στη Τζάβα της Ινδονησίας δεν είναι έτσι τα πράγματα. Μας σταματούσαν οι ντόπιοι να μας βγάλουν φωτογραφίες με τα κινητά τους. Τα πάνω κάτω. Μόνο φωτογραφίες; Φωτογραφίες και συνεντεύξεις για το ποιοί είμαστε, που πάμε, από που ήρθαμε, αν μας αρέσει η Ινδονησία, αν επιστρέψουμε, πότε θα επιστρέψουμε; Του χρόνου; Σε δύο χρόνια; Σε τρία; Που να ξέρω κοπελιά; Δεν είναι δίπλα. Ακόμα να συνέλθω από το ταξίδι. Δεν είμαι συνηθισμένος εγώ απ' αυτά. Εγώ δεν λέω το "ναι" από την πρώτη σφραγίδα, στη δεύτερη εντάξει το παίρνω το κολάι. Το Ευρώπη-Τζακάρτα σαν το Ρίο-Αντίρριο το βλέπω, αλλά μετά.

Αμ το άλλο; Στη Τζακάρτα υπάρχει το πάρκο "Όμορφη Μικρή Ινδονησία" (Taman mini). Μια τεράστια έκταση όπου η κάθε επαρχία της Ινδονησίας έχει χτίσει σε φυσικό μέγεθος τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της αρχιτεκτονικής της σε αναπαράσταση της καθημερινής ζωής στη χώρα. Στο χάρτη του κέντρου της Τζακάρτα, λοιπόν, που διέθετε το ξενοδοχείο, μεταξύ δυο λεωφόρων και μιας πλατείας αναφερόταν το όνομα του πάρκου, για να διαπιστώσει κάποιος φτάνοντας στο σημείο εκείνο πως φυσικά δεν είναι δυνατόν μια τεράστια έκταση στα τετραγωνικά του Central Park της Νέας Υόρκης να βρίσκεται σε ένα στενοσόκακο του κέντρου της πόλης. Βέβαια από την άλλη, η ένδειξη για το πάρκο δεν είχε κανένα λόγο να βρίσκεται στο χάρη του κέντρου της πόλης, πέρα από το να παραπλανήσει (;) για κάποιο άγνωστο λόγο; Όχι, όχι, το διαβατήριο φταίει. Κανονικά εγώ ψάχνω στο Google maps, δεν επαναπαύομαι σε χάρτινους χάρτες... λειτουργεί και λίγο το μυαλό, η εμπειρία... αλλά που εμπειρία; Με άδειο διαβατήριο;

Τέλος, μαγνητάκια για τα ψυγεία οικογένειας και φίλων πώς και δεν είδα πουθενά; Μα δεν είναι δυνατόν! Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς μαγνητάκια; Τα μαγνητάκια αυτά ήσαν μια κάποια λύσις. Όχι, όχι, φταίει που είναι καινούριο το διαβατήριο. Στο αεροδρόμιο της Τζακάρτα μόνο βρήκα κάτι μαγνητάκια... Μονάχου, Βαρκελώνης, Βερολίνου, Άι Λάβ Άμστερνταμ... άλλο πάλι τούτο.
Όχι, όχι, το διαβατήριο φταίει, που ήταν "άδειο". Στη δεύτερη σφραγίδα θα έρθω στα ίσα μου. Κάποιος είπε πως τουρίστας είναι αυτός που βλέπει ό,τι περιμένει, ταξιδιώτης αυτός που περιμένει να δει.  Θα αλλάζω διαβατήριο πιο συχνά, ώστε να επαναπροσδιορίζομαι σα Τάμπουλα Ράζα πριν κάθε ταξίδι, κάθε φορά, λες και είμαι πρωτάρης. Αυτό που έχω μυρίζει καφέ Σουμάτρας, τον δυνατό. Θα άνοιξε καμιά συσκευασία από τα πέντε πακέτα που κουβαλούσα... Τελικά όσα και να δει κανείς, δεν φτάνουν, πάντα κάτι μικρό μένει απροσδιόριστο σε κάθε χώρα όσο έμπειρος και να είσαι που σε μετατρέπει σε ερασιτέχνη. Άντε ήρθε η ώρα για το ντουέτο Βιέννη-Πράγα που το σνόμπαρα τόσο καιρό.